Zapewne każdy z nas to wie, że aby wdrożyć nową rzecz do swojego życia, wcześniej niepraktykowaną i zupełnie niezautomatyzowaną - jest to nie lada wyzwanie! Pewnie jesteś w stanie nawet w trakcie ułamka sekundy przytoczyć sytuację, kiedy chciałeś wprowadzić zmianę w swoim życiu, nawet z pozoru niewielką, a mimo to jej osiągnięcie wdrożenia nie nastąpiło. Jednak czy kiedyś zastanawiałeś się, czy podejmowane przez Ciebie działania są adekwatne do twojego położenia, w którym teraz się znajdujesz? Pewnie teraz się zastanawiasz: „Hola, hola – jakie położenie? O co chodzi?” - jak najprędzej śpieszę  z objaśnieniem!

Dwójka znanych psychologów, a mianowicie James Prochaska i Carlo DiClemente stworzyli w 1982 roku (oh, kiedy to było, wielu z nas pewnie jeszcze na świecie nie było!) tak zwany transteoretyczny model zachowań.

To co owy model nam przedstawia, to występujące po sobie fazy, które następują przy podejmowaniu przez nas zmiany. Koniecznie sprawdź, na którym miejscu obecnie się znajdujesz. Wszystkie fazy omówimy pokrótce, aby postarać się ułatwić  Tobie to niełatwe zadanie, tak jak najlepiej potrafimy!

Faza prekontemplacji to taki etap, w którym pacjent nie ma gotowości na zmianę swoich nawyków żywieniowych ani w kontekście jakichkolwiek innych prozdrowotnych czynności.  Inną nazwą, pod którą występuje ten etap jest faza przedrefleksyjna. Co to tak naprawdę oznacza w praktyce? Często taka osoba słyszy wszelkie naciski ze swojego najbliższego otoczenia, że powinna pewne zmiany w ich opinii wprowadzić. Sugerowane są z ich strony wszelkie wskazówki, porady czy uwagi.  Jednak sama osoba, której dana sytuacja się tyczy, podobnych wewnętrznych potrzeb w tym aspekcie u siebie nie dostrzega.

Przechodząc dalej, zaczynamy znajdywać się w fazie drugiej, a mianowicie w części, w której pojawia się kontemplacja.  To moment, w którym osoba zaczyna dostrzegać potrzebę zmiany. Jest to czas, w którym analizuje się wszelkie zyski, które przemawiają za wprowadzeniem w swoim życiu pewnej reorganizacji w prowadzonym przez nas stylu życia. Z drugiej jednak strony, cały czas pojawiają się myśli, które zachęcają nas do pozostania w naszym znanym i z pozoru wygodnym dla nas położeniu. Każda zmiana, to w końcu nie tylko płynące za nią potencjalne zalety, ale również kosztowny wysiłek, by wprowadzić ją na dobre.

Później następuje etap planowania. To czas kiedy nie skupiamy się już na problemie, a zaczynamy myśleć o metodach jego rozwiązania. Przygotowujemy schemat działania, czyli to, co będzie w naszym odczuciu najskuteczniejsze, by pozbyć się nadmiernych kilogramów. Często zaczynamy przeszukiwać informacje o najskuteczniejszych dietach, o formach aktywności fizycznej, przy których spala się najwięcej kalorii czy próbujemy zorientować się, czy w naszej okolicy jest specjalistyczna pomoc, która zajmuje się odchudzaniem.

No i w końcu przechodzimy do fazy działania. To bardzo ważny czas, czyli czas wdrażania w życie tego wszystkiego, co zaplanowaliśmy na poprzednim etapie. Co najważniejsze, jeśli plan był nierealistyczny, to jego działanie nie nastąpi, lub nastąpi krótkoterminowo. Jest to etap, który wymaga od nas najwięcej energii i zaangażowania. Wyrabianie nowych nawyków, to umiejętność jak każda inna. Nie przychodzi z dnia na dzień. Wiesz, że nauka  nowego języka obcego rozpoczyna się od nauki podstawowych słów, by móc przejść do kolejnego etapu i powoli rozwijać tę umiejętność. Wiesz, że po miesiącu nie zaczniesz mówić w nim na biegłym poziomie. Dlaczego w takim razie wymagasz od siebie całkowitej zmiany trybu życia i wieloletnich nawyków żywieniowych  w takim samym okresie czasu? To jest również umiejętność, do której należy podejść powoli i spokojnie. To ważne, by nie przytłoczyć się naraz ogromem wszystkich zmian. Powinno wdrażać się je stopniowo, by miały szansę zaistnieć. Jeśli do tej pory w ogóle nie biegałeś, to nie planuj od razu biegu w maratonie. Mierz siły na zamiary, a zdobycie celu będzie znacznie łatwiejsze!

Jeśli podszedłeś do sprawy spokojnie i dałeś sobie czas, to przyszedł czas na utrzymanie twoich zmian. Wzmacniamy tutaj osiągnięte przez nas pożądane zachowania. Dochodzi tutaj do pewnego ugruntowania, a zmiana zaczyna stawać się naszą codziennością. Zaczyna być dla nas naturalne, że sięgamy po zdrowe produkty, o których w fazie prekontemplacji nawet nie myśleliśmy. Tak przyzwyczailiśmy się do jeżdżenia rowerem do pracy, że zapominamy, że kiedyś nie wyobrażaliśmy sobie, by móc nie pojechać samochodem.

Co ważne, przy utrzymaniu naszych zmian, warto posiadać wiedzę, która zapobiegnie ostatniej z ewentualnych faz, czyli fazie nawrotu. Faza ta nie musi nastąpić, jednak jej pojawienie się powoduje, że cofamy się do poprzednich stadiów w naszym modelu. Następuje to na skutek dużego stresu czy trudnej sytuacji życiowej, kiedy dbanie o siebie często spada na drugi plan. Często czujemy w stosunku do siebie złość, że nie podołaliśmy i wróciliśmy na starą drogę. Nawet jeśli etap ten wystąpi, ważne jest przekierowanie swoich myśli w kierunku, który uzmysłowi nam, że etap ten może być pożyteczną nauką przy kolejnej próbie działania i że zawsze można wejść powtórnie na właściwe tory. Nie powinno wywoływać to w nas wstydu i bezsilności, w końcu każdy ma w swoim życiu wzloty i upadki i nie zawsze pniemy się tylko w górę.

Czy ty również jesteś obecnie w momencie, w którym chcesz wprowadzić zmianę nawyków żywieniowych w swoim życiu? Czy może udało się Tobie samodzielnie dopasować swoje położenie w niniejszym modelu? Mamy ogromną nadzieję, że tak. To w końcu bardzo dobry pierwszy krok, by samemu dowiedzieć się, w jakim miejscu obecnie jesteś. To czego Tobie życzymy, to dojścia do fazy utrzymania i zachowania jej na dobre.

Natalia Kalinowska

Stażystka, studentka IV roku kierunku Psychologia

(Tekst przed publikacją został zaakceptowany przez mgr Dominikę Czerwik – psycholog spec. psychodietetyki oraz psychoterapeuta psychodynamiczny)